Paklawng "0"

Salai Lian Biak Hu

Biahmaisa

Zion Baptist Church, Hakha ah CE hruainak in Sunday Church School saya/ma te Laica cawnnak an rak tuah. Cuahcun CACC in Sayaci Bawi Hu nih a rak kan chimh. Hmasa bik ah nambar kan rak cawng, 0 1 2 3 4 5 tiin a rak tial i rel tuah u a kan ti. '0' hi kan kaa in a aw a rak chuak kho lo. Zero tiah tambik nih kan rak chuah. Cun tungngiah ti hi a si. Laiholh in a ti i kan kaa ah a chuak kho ti lo. Atheimi nih chim u ti len zongah a ho hmanh kan chim kho lo. A hnu ceo ah amah nih 'Nawt' a ti i ee.. a si tak lo ma tiah kan ti cio. Cuti kan lungah a um komi kan chuah khawh lomi a ruang zeidah a si hnga? Atu tan ah Nawt he pehtlai in tlawmpal tial ka van duh ve.

Pakpalawng

Pakpalawng timi cu zeihmanh a um lomi, zeihmanh a si lomi kha a si. Pakpalawng timi hi Laimi nih sullam ngei ngaingai in kan hmanmi a si ve. (Pakpalawng timi hla zong an phuah kha). Mi pakhat khat santlai lo ngai in a um ahcun cu pa/nu cu “pakpalawng mi a si, mi santlai lo,” ti a si tawn. Cun zeihmanh a chungah a um lo tikah pakpalawng a si ko hi ta kan ti tawn. Biana ah khuang a chung ah cun zeihmanh a um lo tikah Pakpalawng a um kan ti. Pakpalwng cu phundang in cun pingpalo ti zong in kan ti.

Pu Stephen Ni Kio tialmi Chin Dictionary, Laiholh bal ah Pakpalwang ti hi a um lo. Dr. Bawi Hu Chin-English-Myanmar [Lai holh] Dictionary ah cun pakpalawng cu hmunthum in a fianh.

pakpalawng (adj) empty

pakpalawng (n) nonsense

pakpalawng (n) nothing

Zero

Laica ah hin pakhat, pahnih, pathum ti cu kan thiam tuk ko nain '0' hi kan thei tawn lo. Zeiruang ah a si hnga? Cachimtu hna nih an kan chimh lo ruangah a si hnga maw, kan hman lo caah dah a si hnga? Laica in tialmi dictionary zoh ta hnik u sih.

zero      (n) zeihmanh lo, 0

nil         (n) zeihmanh lo

nothing (n) zeihmanh lo

nought  (n) pakpalawng, zero, 0

English-Chin [Hakha] Dictionary, Third Edition 2002 Dr. David Van Bik

zero      (n) nought

nil         (n) zeihmanh lo, nawt

nothing (n) pakpalawng, zeihmanh a um lomi, a si lomi. zeihmanh lo

nought  (n) zeihmanh a um lomi. nawt

English-Chin- Myanmar Dictionary, Dr. Bawi Hu

nawt                 (n) (pron) zero

nawt                 (n) nil, nothing

nawt cung         (adj) plus

zeihmanh lo      (n) nil, nothing

zeihmanh umlo  (n) nought

Chin-English-Myanmar [Lai holh] Dictionary, Dr. Bawi Hu

zero (n) 0 = zeihmanh lo, thamomitar chung ah nanbat 1 le -1 karlak, nawt, zero, zeihmanh lo.

Holh Phun Thum Komh Hmanthlak Cuang Dictionary

Mirang- Kawl- Lai Holh

Translator : Dr. Samuel Ngun Ling, 2007

Pu Stephen Ni Kio tialmi Chin Dictionary, Laiholh ah cun zero can ah hmanmi nawt ka hmu lo. Cun zeihmanh lo ti le Pakpalawng ti zong a um lo. (Khua zei maw ah a tialnak a um hnga maw dik) An chimbal mi ah zero hi 'ao' (A B C  i O aw chuah) ti zong in an rak ti. Nain cu zong cu dictionary ah ka hmu thiamthiam lo.

Laica kanaan he pehtlai in 0 hi atu tiang kan chimning ah cun nawt (nought) hi mirang ca a si rua ka ti. Zeihmanh lo ti le sullam biafang deuh a si rua tiah ka ruah. Laiholh biafang in kan ngei hnga lo maw ti ka ruat. Laiholh biafang hmang ve u sih ti ka duh.

Pak (paak) le Lawng

Pak le lawng cu Laiholh kan hmannak hmun tampi a um. Cu lakah kan duhmi te laak in dictionary an tialmi ah zohta hmasa hna u sih.

Pak³ (n) a khuah a si lomi

Chin Dictionary [Laiholh] Stephen Ni Kio

pak (paak) (adj) single

pak (paak) (n) odd

Chin-English-Myanmar [Lai holh] Dictionary, Dr. Bawi Hu

lawng¹ (adj) lawn¹ he a khat

lawn¹   (adj) a um lo, a chung ah zei hmanh a um lo

Chin Dictionary [Laiholh] 2005. Stephen Ni Kio

lawng           (adj) only

lawng, lawn (adj) blank

Chin-English-Myanmar [Lai holh] Dictionary, Dr. Bawi Hu

A cunglei i dictionary kan zoh tikah pak cu amah te lawng a simi kha a kan hngalh ter. Cun lawng nih a kan fianhmi cu pakpalawng, zeihmanh lo a sinak kha a langh ter.

Kanaan '0'

Zero '0' timi kanaan hi zoh ta hna u sih. -3, -2, -1, 0, 1, 2, 3 ti in kanaan ah cun tial an si. Zuh (-) cu 0 tangah, 0 cungah cun fonh (+) a si. 0 cu zuh le fonh karlak ah a ummi a si caah a nih cu a pak. Cu lawng siloin 0 cu zuh zong a si lo i fonh zong a si lo. Zeihmanh ngei lo amah te lawng a ummi a si caah a pak thiamthiam.

Cun 0 nih a ngeihmi hi zuh le fonh a si lo tikah a nih cu pakpalwang a si. Zeibantuk kanaan he hmanh zuk law na zuhmi kanaan kha a rak chuak than lai. Cu bantuk thiamthiam cun zeibantuk kanaan he hmanh fonh law a mah ning a si ko lai. Cu nih a langh termi cu a lawngmi pakpalawng a sinak kha a si.

Paklawng (Paaklawng)

Paklawng ti cu pakpalawng in ka lakmi a si. Zeihmanh lo, pingpalo ti nak a si ve ko. A cung lei i pak le lawng timi fianternak zoh tikah '0' cu a pak zong a pak i a lawn zong a lawng fawn. Cu a si caah '0' cu paklawng tiah ka ser. Cu paklawng cu kanaan zero can hman ah a tlak tuk dingin ka hmuhmi biafang a si. Cachimhnak ah thlakhat chung Laica cawngmi le siangngakchia sinah kan chim khawh a si ahcun an lungah fawite in a caam lai, zero le tungngiah ti i kan chim bantuk in kan chim ve lai ti ka hmuh. Cu lo cun zero le tungngiah nih a kan chilh dih cang.

Laica nambar rel ning ah hin 0 can ah paklawng hi hmang ve hna u sih. A hlan i kan rak rel tawnmi Lai carel cauk i nawt, pak, sawm, za timi ah khan paklawng, pak, sawm, za tiah rel hna u sih. Cun pakhat, pahnih, pathum ti in kan rel ko nain 0 hi ka rel bal lo ti awk a si. Atu ah cun paklawng, pakhat, pahnih, pathum silo le pak, khat, hnih, thum ti in rel si sehlaw a tlum ve ko hnga lo maw ti ruahnak ka ngei.

A hlan

Nawt                           0  

Pak                             1 

Sawm                        10

Za                           100

Thong                   1,000

Sang                   10,000

Sing                  100,000

Nuai               1,000,000

Mahtanuai     10,000,000

Atu

Paklawng                     0

Pak                             1

Sawm                        10

Za                           100

Thong                   1,000

Sang                   10,000

Sing                  100,000

Nuai               1,000,000

Mahtanuai     10,000,000

Nambar      relnak 1             relnak 2

   0              pak                 paklawng

   1              khat                pakhat

   2              hnih                pahnih

   3              thum               pathum

Biadonghnak

Paklawng '0' cu kan rak hmancia tuk cangmi pak he zong a naih bik a si. Kan holh muru zong a si tiah ka ruah. Mi holh lak chommi zong a si lo, phuah chom ti zongah a um ciami kha hei langhter thanmi a si ko. Cu caah a cung lei i ka langh ter cang bantuk in Laica ruatkhangtu vialte le CACC nih PAKLAWNG hi zero '0' can hmanding in ruahpiak ve dingah capar in ka rak chuah pi.

Zoh chihmi ca le website:

English-Chin [Hakha] Dictionary, Third Edition 2002. Dr. David Van Bik

Chin Dictionary [Laiholh] 2005. Stephen Ni Kio

English-Chin-Myanmar Dictionary, 2007. Dr. Bawi Hu

Chin-English-Myanmar [Lai holh] Dictionary, 2008. Dr. Bawi Hu
Holh Phun Thum Komh Hmanthlak Cuang Dictionary, Mirang- Kawl- Lai Holh, Translator : Dr. Samuel Ngun Ling, 2007
Lai Carel Tang Li, New Readers' Project, CACC, 2001

http://en.wikipedia.org/wiki/Zero

http://en.wikipedia.org/wiki/Evenness_of_zero