Friday, February 18, 2011

CHIN NATIONAL DAY TUANBIA

Lian Cin
02/17/2011

Kawlram hi Mirang sin in luatnak pek a si lai tiin Aung San le Attlee cu 1947 January thla 27th ni ah lehhmah an rak thut. Cun Kawlram ah Parliament thimnak a chuah hlan chung Members Of Constituent Assembly (250 members) ser a si lai i cu nih cun ram cu a hruai lai ti a si. Chinmi zong hi Kawlmi he hmuhkhat ah luatnak kan lak ve tikah Cu Constituent Assembly ah minung 6, pengkhat in minung pakhat cio thim in thlah an si hna i cucu Chin Affiars Council (Chin Cozah) tiah auh an si. Cu hna cu Vuanci ah Vuantu Maung (Kanpalet), Secreatary ah Capt. Mang Tung Nung (Tidim), Chairman ah Lian Thum (Halkha), chungtel ah Hlur Hmung (Falam), That Hlaing (Paletwua), Sang Ning (Matupi) an si hna.

1950 kum October ni 9 ni tuahmi Chin Affiars Council meeting ah Chin Vuanci Vuantu Maung nih (Chinmi hi miphun dang bantuk in, National Day timi hi kan ngeih ve a herh) tiin biatung a dirh. Cu Biatung cu Pu Sang Ning, Capt. Mang Tung Nung hna nih an dirkamh. Council member dihlak nih an hna a tlak hnu ah atanglei ni, nithum lak ah aa tlak bik le atha bikmi Ni kha thim awk in, an iceih. Cu Ni hna cu, No.1. Chinram in Ramukbawi hna, Frontier Areas Committee of Enquiry nih Maymyo ah an auh hna i biahalnak an tuah ni (April 19, 1947), No.2. Chin mipi nih Falam ah Democracy uknak phung kan ithim Ni (February 20th 1948) No 3…. Chin Special Division Act an feh ter ni (October 12th,1948) an si. Council upa hna nih Chinmi kan tuanbia kha kap tampi in an ceihhmai hnu ah, February 20th 1948 ni a tha bik tiin bia an fun. A si nain Pu Sang Ning nih (February hi Matupi lei ah lo tuancan a si caah December thla a si loah January thla ah a tha deuh hnga maw) tiah bia a vun chuah pi tikah Capt. Mang Tung Nung nih Chin National Day timi cu mipi he, puai bantuk in tuah awk ah tinhmi a si lo i a ulh in ulh awk (Observe) a si ning a fian ter hnu ah Pu Sang Ning zong a hna a tla than ve i Chairman Pu Lian Thum nih (1948 February 20th 11:00 Am cu Chin National Day a si) tiah a thanh.

1948 February 20th ni Falam khua i Chinmi minung 5000 nih pumhnak meeting an tuahmi hi Chin National Day si te seh ti duhnak he tuahmi a rak si lo. Hi Meeting hi Chin Special Division pumpi komh meeting a si i nili chung (February 19th, 20th, 21st, le 22nd) Meeting tuah a si. Nikhatnak (19th February ni) ah Chinram caah Health, Education Transpot tibantuk kong ceihhmai chimrelnak a si i nihnihnak (20th February ni) ah Chinram ah zeibantuk uknak phung dah kan hman lai timi kong ceihhmai a si. Mipi nih zapi nih uktu thimnak phung, Democracy phung kan hman lai tiin bia an khiah.

Cu bantuk in zapi thimnak Democracy phung an ithimnak cu lakhruak in a chuakmi biakhiahnak a si lo. Tuanbia saupi a ngeimi a si. Tahchunnak ah, Mirang nih Chinram uknak caah “The Chin Hills Regulation Act" timi hi, August 29th,1896 ni ah a rak ser ko nain, pengkhat le pengkhat Ukning phung a dangdang cio in a rak hman. Tahchunnak ah Kanpalet peng ah Chawng-Uk timi Mirang nih aduh mi poh kha uktu ah a chiah hna, Matupi peng cheukhat hmun ah mirum poh kha uktu bawi ah chiah a si. Chaklei Chinram ah Ramukbawi, Roco uknak phung hman a si fon. Cu bantuk cun a khat lomi phung in Mirang nih Chinram kha kum 50 reng lo a rak uk. Cu long siloin Mirang nih a sermi phung, Ramukbawi hna kha mipi nih kumkhat nikhat, a cheu hmun ah nihnih, a lak in raintuan piak, Cozah riantuan hna a lak in kuli phorh piak, a lak in thing awn piak, Ramukbawi hna kha, Mipi nih, kumkhat lorawl pungkhat cio pek, Sakah tik zong ah Saliang, Savang tibantuk Ramuk bawi pek, tibantuk uknak phung kha mipi nih an duh lo caah Chinram hmun kip ah hnahnawhnak a chuak (Tahchunnak ah Thantlangpeng, Farrawn meeting (Minung 30, 1947 September), Hriangkhan Meeting (khua 60,minung 300), Halkha Thawnginn ( minung 600 buaibainak), Falam District Council (September 1947, Minung 200), Tedim peng ah Zo, Thado hna nih Kamhaubawi sin in luat awk ah 1946-47 hrawng buaibainak, Falam peng cheukhat, Lusei lei an zamnak, Kanpalet lei ah Chin Hills Union Organization buaibainak) tibantuk in hmunkip pengkip ah a kumkum in hnahnawhnak tampi a rak um cang. Cu long siloin Frontier Areas Committee of Enguiry nih Chin Ramukbawi pawl Maymyo ah (19th-20th, April, 1947) a ton lio hna zong ah uknak phung a khat lomi an hman caah hlathlai a herh tiin remark an tial, tibantuk a ruang tampi a um. Tedim peng zong ah hnahmawhnak a tam tuk caah Tedim Ramukbawi hna cu an kong lam chim awkah Rangoon ah an kal. January 19th,1948 ni ah, Excutive Committee aiawh in, Foreign Minister, Finance Minister, Home Minister le Chin Minister hna nih Tedim in a ra mi Ramukbawi hna cu hmunkhat ah an ton hna. Cu bantuk in hnahnawhnak hi Chinram pumpaluk ah a um caah cu Committee nih, Inguiry Committee tuah in Chinram ah hlathlai a herh hrim tiin bia an fun. Cu biafun mi cu Chin Vuanci Vuantu Maung nih January 28th,1948 ni tuahmi Kawlram Vuanci meeting ah a chuah pi. Vuanci meeting ah hnatlaknak an tuah hnu ah Hlathlaitu Commission pakhat kha 1948 Febuary 4th ni ah ser a si. Cu Commission ah Hotu ah Chin Vuanci Vuantu Maung, Secretary ah U Thein Maung (Commissioner Frontier Areas Administration), le U Soe Win (Retired Education Officer) an si. Hi Commission hi 12th February,1948 ah Tedim, 17th February,1948 ah Falam, Cun Halkha, Syzin, Kanpelat tibantuk in a pengpeng in ni dangdang ah phu 10 in an ton hna. Cu hnu ah Chin Special Division Tlangkulh Meeting cu, 19th February in 22th February tiang nili chung, Falam khua ah tuah a si. Hi Falam khua meeting ah hin cun Kawlram President Soa Shwe Thaike zong Observer in a rak itel ve. 19th February ni ah Chinram caah Education, Health, tibantuk chimrelnak an tuah. Nihnihnak, 20th February 1948 ni ah, Chinmi nih zeibantuk uknak phung dah kan hman lai ti mi bia ceih a si i Mipi thimnak phung, Democracy phung, kan duh tiin biakhiahnak an tuah. Cu zawn te cu Chinmi nih kanmah kan kong kanmah tein khuakhan lairelnak nawl (Self Derermination Power) kan ngeihnak a langhnak a si. Cu long siloin hlathlaitu Commission nih Chinram chung Vuanthawk pohpoh kha 26th February 1948 ni ah Meeting an auh hna i pengkip in Chinmipi an lungput le thil umtuning zong an hlathlai rih. Cu hnu ah Commission nih (Chimmi nih Democracy phung an ihamnak, Ramukbawi le Chawnguk pawl kha compensation pek awk an lung a tlinnak) report ca cu, 30th September,1948 ni ah Vuanci zung (Cabinet) ah an pek. Cu bantuk in Chinmi nih, Democracy phung kan ithim ni, Feb. 20th 1948 ni cu Chin Affiars Council nih, 1950 kum October 9th ni ah Chin National Day tiin biakhiahnak an tuah hnu ah Chinmi nih CND timi hi kan ngei ve.

A hmaisabik Chin Natioal Day cu 1951 kum ah Mindat khua ah tuah a si. Cu puai ah Kawlram Prime Minister U Nu, Karen Vuanci Mahn Ba Saing, Pithezi le Tatanazi Vuanci Zung Secretary Thakhin Thar Khin, Tit-taw Vuanci zung in Situ U Hman, Shan State Secretary U Aung Baw, hna nih an mipum in an rak tel pi hna. Kawlram President, Shan Vuanci, Kachin Vuanci, Kayah Vuanci hna sin in upat peknak cakuat zong rel a si. Cu bantuk cun avuikhat nak Chin Natioal Day cu Kawlram chung ummi miphunkip hna le, nawlngeihnak a sang bikmi hna nih an rak theihhngalh.

A vuihnihnak Kawlram Parliament thimnak cu 1956 ah tuah a si. Chinram ah Phahsahbalah Party nih Parliament Thutdan 14 chung ah 12 an hmuh caah Phahsahbalah cu Chin Cozah an cang. Hotu Pu Za Hre Lian cu avuihnihnak Chin Vuanci a hmu than. Phahsahbalah Chin Cozah nih, a vuikhatnak Chin Parliament pumhnak cu 1956 July thla ah an tuah. Cu pumhnak ah Phahsahbalah MP Pu Thang Lian nih, Chin National Day hrawh awk in biatung a dirh i Phahsahbalah MP Pu Sang Ning nih a dirkamh. Phahsahbalah Party a si lomi MP Pu Ro Thang le MP Pu Hrang Nawl nih fak piin an el nain Me an thlak tikah me 12 le me 2 in an sungh caah, cu ni ah cun Chin Natial Day cu Phahsahbalah Chin Cozah nih an thih ter. Cu kum 1956 December thla ni 4 ni ah Vuanci Pu Za Hre Lian le Phahsahbalah Party nih Halkha khua ah Pangpar Puai tiin Chinram ah a um bal lomi puai an tuah. Cu cawlcanghnak cu adik lo ti langhter nak ah, CNO Party a si mi Pu Vuantu Maung, Capt. Mang Tung Nung le Pu Hrang Nawl hna nih, 1957 February 20th ni ah Tidim khua ah anmah CNO party long in Chin National Day cu an tuah ve.

1958 January 23th ni ah Pu Hrang Nawl cu MP sinak in phuah a rak si. Cu caah Chin Parliament ah MP 13 long an tang. 1958 kum ah, Kawlram Phahsahbalah Party phuhnih ah a then tikah Chinram zong ah phuhnih ah an ithen ve. An pahnih in MP 6 veve long an si tikah Chin Cozah an tling ti lo. Cu caah Independence MP Pu Ro Thang kha an phuhnih in an sawm veve. Athiang Phahasabalah nih Chin Vuanci in bia an kam. Ti-me Phahsabalah nih Pu Thang Lian hi Vuanci kianh awk in an rak nawl. Pu Ro Thang nih fak piin a tuaktan hnu ah, Pu Thang Lian nih Chin National Day hi ka nun ter than lai tiah lehhmah a thut ah cun Chin Vuanci cu ka kianh lai i nanmah Ti-me Phahsahbalah me kan pek hna lai, tiah a ti hna. An hna a tlak caah MP 5 hmai ah Pu Thang Lian nih lehhmah a thut. Pu Thang Lian bia aa kamnak le lehhmah a thutnak cu Kawlram pumpi theih in 1958 Novenber 12th ni, The Nation Tadinca ah an chuah. Cu ticun Ti-me Phahsahbalah cu Chin Cozah ah an chuak. Ti-me Phahsahbalah Chin Cozah nih cun Parliament pumhnak an vun tuah i Vuanci Thang Lian nih MP Shien Thang kha , Pangpar puai thih ter in Chin National Day nun ter than awk ah biatung a dirh ter. Me tam deuh hna tlak a si caah Chin National Day hi a nung than cang tiah Secretary Ro Thang nih a thanh.

Kumthum chung a thi cia mi Chin National Day cu 1959 February 20th ni ah Chin Parliament min in Rangoon Windamare ah an tuah than. Halkha khua in Fang zupi 10, peng le To he, Lailaam lam tu ding ah ngaknu 11 le tlangval 11 an cah hna. Cu puai ah President Saw Swe Thaike le ramdang Ambassador cheukhat nih an lawmh pi ve hna. Cun Vuanci Thang Lian nih Cabinet ah a chuah pi i Cabinet nih an hna atlak hnu ah Kawlram Parliament pi pumhnak ah Burma Gazetted Holiday si awk in bia an rak khiah. Parliament biakhiahnak hi President nih lehhmah a thut hnu long ah Upadi ah a cang. A si nain zeiruang ah dah Chin National Day hi Upadi tiang a phak lo tihi nihin ni tiang theihnak a um kho rih lo. Ruah awklen a ummi cu, 1958 October 31st ni in 1960 April 4th ni tiang General Ni Vun kha Kawlram Vuancichuk a rak si tikah hi he hin pehtlaihnak a um hnga maw tiin ruah len awk in a um.

A vuithumnak Kawlram Parliament thimnak cu 1960 February thla ah tuah a si. Chinram ah Parliament Thutdan 14 chung ah A thiang Phahsabalah nih thutdan 5, Ti-me Phahsabalah nih thutdan 5 veve an si than rih i Cozah an tling kho lo. Cu caah CNO kha Athiang Phahasahbalah nih an sawm hna i CNO thutdan 3 he, A thiang phahsahbalah nih, Thutdan 8 an ngeih caah Chin Cozah an cang Pu Za Hre Lian cu Chin Vuanci a hmu than i Secretary, Chairman le Vice Chairman vialte cu CNO nih an tleih dih. CNO bawmhnak in Pu Za Hre Lian cu Vuanci a hmuh than caah CNO bia el ngam lo ruang ah Chin National Day kha Falam ah 1961 February 20th ah a tuah pi than hna. Kawlram Vuancichuk U Nu le afanu, US Ambassodor Mr. Snow hna nih an rak tel pi ve hna.

Tawhlanzi Cozah chan 1966 kum ah Ralkap uktu hna nih Chin National Day kha Chin Special Division Day tiah thlen awk an rak izuam. Chin Upa tampi nih fak piin an rak el. Chin National Day caah Pa can a simi Pu Vuantu Maung zong Halkha ah a ra i fianternak tampi a tuah. A kir lei ah Motor Accident in a thih caah Chinmi tampi an lung a suk dih. Chinmi sin in duh lonak a langh tuk tikah Tawhlanzi Cozah lei in Chin National Day tiin an pom than i Natioanl Day tiin a min a hmun than.

Mahsahlah Cozah tuahmi Burma Constitution (1974 ) ah Chinram kha Chin State tiah January 4th,1974 ni in auh a si. Ralkap cozah nih Chin miphun hi hloh a duh caah National timi biafang hman khawh lo nak kha a phunphun in a kawl. Cu caah Chin National Day kha Chin State Day tiah nan auh lai tiin 1986 kum in fak piin Chinmi hna sin ah nawl a chuah i nihin ni tiang, hmunkip, pengkip le caankip ah hnahnawhnak harnak tampi a pek lengmang. A si nain Chimmi hna nih kan thutdirnak hmunhma poh in Chin National Day cu, theihhngalh than lengmng a si caah kan miphun caah ruahchannak tampi a um tihi kan tuanbia ah a lang.

Cu ticun Chin National Day cu, Chinmi caah, lungkhat thinkhat le lungrual tein khua khannak (Unity), Kanmah kong kanmah duhning in khuakhannak nawl kan ngeihnak (Self Determination Right), Kan miphun hmelchungnak (Identity), le Miphun dawtnak le tanhnak lungthin a langh ternak (Nationalism) a si tihi zungzal in theihpeng awk ah forh duhmi cu a si.

Fianternak: Catialtu nawl pek nakin tarmi a si.

No comments:

Post a Comment

Na hmuhning a tangah rak áš­ial khawh a si.
Kan ruahnak i cheu cio hna usih.