MINMEIZAM: Norway le Zuu

Voi khat cu muiṭawn suai thiam APK cartoonist ka rak ton. Minthang ti cu ca pakhat te in ka ṭial piak ve tiah ka cauk ka rak pek. A ka zoh i khoika mi dah na si a ka ti. Laimi ka si ka ti. Cu le cangka in a cafung cu zukzek zukzek tiah catlap cungah cun a hun rin thluahmah. Mitṭhep karte ah a lim i a ka pek. Ka lawm ka ti i a ka pekmi cu ka vun zoh. Ka hmuhmi cu mipa pakhat sawng ngai in zuu palang aa tlaih i «ka ri rih lo» a ti lio a si.

Norway ka phak ka kan umnak khua i a ummi Skien Baptistkirke kum 150 tlinnak puai caah hla kan rak cawng. Kan hnu ngai cang, mawṭaw ka mawngh lo caah taxi va hlan law rak ṭin chung an ka ti. Taxi hlannak ka va phak cu artlang in taxi cu mitampi nih an rak hngah ko. Taxi a phan chom in minung cu an kal duhnak ah a mawngh colh lengmang ko nain suimilam cheu tluk ka hngah hnu lawng ah taxi ka cit kho ve. Ziah mahtluk cun minung kan tam hnga tiah khua ka cuan, khua tampi a ka ruah ter. A ruang cu zarhte zan a si, rianṭuan dinh caan, thaizing rianṭuan awk um lo in hnupi tiang ih khawh a si caah a si. Ziah anmah le an mawṭaw an rak i mawngh ko hnga lo?

Vinmonopolet, Skien

Norway ram sianginn tanghleithum a dih laimi pawl cu sianginn an dih lai camipuai lai hrawng ah RUSS tiah min an pek i nuamhnak phunphun an tuah. Cu lio ah cun thuam an i ser i a tlangpi in a sen, cun a pia tiah phun hnih in an um. An thil cu an i hruk i khua chung ah duh tawk in mawṭaw an mawng, hla thangpi in an i chuah pah. Cu lio ah cun zuu zong hi duhtawk in an ding. Zuu din caan ko khi a lo. An ngeihmi tangka hi zeidang nakin zuu ah a dih bik.

Norway ram ṭhitum puai, hawikomhnak puai le Christmas zanriah tibantuk puai tuahnak ah tangka a dih biknak cu zuu ah a si tawn. Christmas zanriah ti cu a si nain zuu din puai ko khi an hluan tawn. Rawl dumṭi cu a si nain zuu hi an telh chih tawn caah an budget ah hmunhma nganpi a lak ṭheo.

Norway ram i zuu an zuar ning le umtu ning zapi theih a tlangpi in van cuan ve hna u sih. Zuu kan ti tikah phunthum in kan van ṭhen lai. Alcohol a tammi whisky tibantk khi zuu tiah ti u sihlaw Wine le Beer tiah min thum in kan ṭhen hna lai.

Norway ram ah hin milu million 5.4 dengmang khua an sa. Cu lakah cun zuu zuarnak nawl ngeitu dawr pakhat a um. Cu dawr cu Norway ram chungah nihin tiang dawr 302 an ngei. Kan umnak khua Skien ah hin milu thong 54 tluk kan um i zuu dawr pakhat lawng kan ngei. Skien he a pehmi khua Porsgrunn ah hin milu thong 36 tluk khua an sa ve i zuu dawr pahnih an ngei ve.

Kum 2017 lio ah hin Skien khuami Porsgrunn he a naih nakah khua a sami hna nih zuu cu Porsgrunn deuh ah an cawk. Skien khua i a lut ding ngunkhuai vialte Porsgrunn ah a lut dih. Cucaah ramri le a naih deuhnak ah zuu dawr pakhat kan tuah lai an ti. Kum 2017-2018 chung khoi ka ah dah dawr kan chiah lai timi an i al lengmang lio ah Porsgrunn khuami nih Skien he a naih deuh chinchin nak zapi luhchuahnak dawr ah zuu dawr cu 2018 kum dongh lei ah pakhat in an hun chap caah dawr pa hnih an ngeih nak cu a si. Skien khua ah zuu dawr pakhat chap ding hi a hlannak in a har deuh cang lai.

Kan umnak Skien nih January in July 2019 tiang zuu, wine le beer an zuar khawhmi liter 266 204 a si i nikum nakin 9.5% a tlawm deuh. Nikum 2018 ah an zuar khawh mi liter 603 739 a si. Norway ram dihlak i an zuar mi cu liter 82 006 331 a si i 2017 nak in 1.6% a tam deuh.

Norway ram ah zuu le wine hi dawr kip ah zuar khawh an si lo. Anmah zuu dawr lawng ah an zuar i duh zat in va cawk a si. Cuti a si lo ahcun Bar, club, rawldawr tibantuk hmun ah va din a hau. Cubantuk hmun i an zuarmi cu an dawr lengah chuahpi khawh a si lo. An dawr chungah na din dih tak lai. Na rit tuk cang a si ahcun dawr ngeitu zong nih an in zuarh ti fawn lai lo. Cubantuk dawr zong cu zanlei hnu lawng ah an zuar fawn. Beer balte cu minimarket, supermarket tibantuk ah zuar khawh a si ve. Sihmanhsehlaw beer chungah a ummi alcohol cu 4.7% tiang lawng a si lai. Zuu an zuarnak dawr tu ah cun alcohol 13% tiang na va hmuh khawh lai. Wine chung zongah alcohol 16% tiang lawng na hmuh khawh lai. Zuu chung bal ah cun alcohol 60% zong hmuh khawh an si, nain cu nak tam deuh leng bal cu hmuh khawh an si ti lo.

Zarhpi ni cu, a tlangpi in, Norway ram ah dawr khar a si. Cun zungkhar ni zong ah dawr an khar fawn. Zuu dawr a si lonak hmun ah beer cawk na duh ahcun zan suimilam pariat hlan lawng ah na cawk khawh lai. Cun zarhte ni ah cun zanlei suimilam paruk hlan lawng ah na cawk khawh fawn lai. Cu hnu cu minute pakhat te a luan zongah na caw kho ti lai lo. Zuu dawr ah zuu, wine le beer cawk na duh ahcun a tlangpi in zing suimilam pahra in zanlei paruk kar lawng ah na cawk khawh lai. Zarhte ni bal ah cun zing suimilam pahra in zanlei pathum kar lawng ah cawk khawh a si.

Zuu, wine le beer hi zuar caan le kum tling mi sin lawngah zuarh khawh an si. Beer le wine cu kum 18 cung nih an cawk khawh nain zuu tu cu kum 20 cung lawng nih cawk khawh a si. Thil zuartu nih kum tling lo sin ah a zuar i an theih ahcun ralrinnak pek a si lai. Cutin kum khat ah voi thum kum tling lo sin ah a zuar ahcun rian in chuah a si leng ah cu dawr cu zuarnak nawl phih a si fawn lai. Ka thei lo kum tling ah ka ruah ko tiah mah le mah i silhnalh khawh a si fawn lo. A ruang cu thil cawtu sin ah a kum a tlin le tlin lo halnak nawl a ngei, hal zong kha a rian a si. Kum tling pakhat a no ngaimi kha a tlin lo sual ah tiah a kum na hal i a tlinnak ca pakhatkhat an hmuh sak khawh lo ahcun thil zuarh lo khawh a si ve.

Zuu, wine le beer hi zapi hmuhnak ah thawngzamh khawh a ngah lo. TV ah siseh thawngthanhnak ca le lam kam catar tibantuk zongah thawngzamh a ngah lo. Beer a zuar kho mi dawr hmanh nih zuar caan a dih ahcun zapi hmuh lo ding in thil an khuh piak. Zuu zuarnak dawr ah cun cazual in maw cauk in maw an zuu kong, aman kong tibantuk an tuahmi ca cu a um nain a leng ah phawtzamh khawh a si fawn lo. Online zongin zapi hmuhnak ah chiah cubantuk ca cu phawh a ngah fawn lo. Anmah nih anmah tein web an ngeihmi a um i cu ka tu ah cun tling tein an chiah ve. Wine bal hi a chel caan te ah rawl he a tlak timi lei in an ṭial pah ṭheo. Sihmanhsehlaw cubantuk tu cu rawl kong a si caah an ṭial khawh, nain thawngzamh a si ahcun a ngah ṭhiamṭhiam lo.

Norway ram ah cun zuu, wine le beer man a fah tuk caah khual an tlawn pah tilawng cung tax free a siloah vanlawng ṭumnak tax free tibantuk ah an i cawk pah tawn. Sweden le Denmark hi ram innpa an si caah tilawng in nizarh ah an tlawng tawn. Sweden ah cun ramri ah supermarket an tuah i cu ka ah thil va cawk pah in tilawng cungah zuu, wine le beer tibantuk hi an cawk chih tawn. An man kha a let khat deng in a tlawm deuh caah a si.

Sihmanhsehlaw cubantuk hmun ah cun minung pakhat nih cawk khawhmi ri khiah a um ve hoi. A tlangpi in cubantuk hmun ah cun Norway na luh lei a si ahcun zuu cu 1 liter, wine 3 liter le beer 2 liter na cawk khawh. Silole 4.5 liter wine, 2 liter beer na cawk khawh. Beer lawng cawk na duh ahcun 6.5 liter a si lai. Kuak le khaini bantuk hmawmmi hoihna cawk chih na duh a si ahcun mah nakin a tlawm deuh rih lai. Liter pakhat cu langkhat tiah hei tuak piak ko u sih. Norway in ramdang lei na kal ding a si ahcun mahnak in tlawmte tam deuh na cawk khawh ve.

Denmark Laimi nih an chimmi bia pakhat cu Denmark ram chungah zuri pakhat na hmuh i a hodah a si tiah na hliah lo a si ahcun Norway in a ra mi Laimi a si ko lai ti law na palh tuk lai lo ti a si. A ruang cu Denmark ah cun zuu, wine le beer man a fawi tuk ruang, dawr kip ah dawr an hun chung le suimilam 24 chung cawk awk le cawk khawh a si caah a si. Cu lengah datsi, dizal zuarnak dawr zong ah cawk khawh an si fawn. Germany ah cun ti man nakin beer man a fawi deuh tuk an ti.

Zuu, wine le beer tibantuk ritnak a simi thil na din hnu ahcun mawṭaw zong mawngh khawh a si ti lo. Cubantuk na din dih hnu suimilam 8 hnu lawngah na mawngh khawh. Sinain na pum chungah alcohol 0.2% nak tam a um ahcun a ngah fawn lo. Na mawṭaw mawngh khawhnak license zong chuh khawh a si. Zuu, wine le beer din na duh ahcun dinnak hmun an sermi le na inn lawng ah na din khawh. Zapi umnak hmun, zalamtlang tibantuk ah din khawh a si lo.

Cutluk in zuu, wine le beer kong ah Norway ram nih phung le phai, ning le cang tein a ngeih ko bu ah a dingmi cu an tampi ṭhiamṭhiam. Ni zarh hoi hna ah cun din caan ko a lo. Sinain ning le cang tein an ding ei ve hna. Minung kan nunnak thil pakhat ah an chiah ve i a kham bal cu an kham lo.

19.08.2019

Salai Lian Biak Hu

(Muko mekazin, September 2019)

Chirhchan:

https://www.worldometers.info/world-population/norway-population/

http://population.city/norway/skien/

https://www.vinmonopolet.no/store-finder

TA thawngpang ca (ta.no)

https://www.vinmonopolet.no/salgstall

https://lovdata.no/dokument/NL/lov/1989-06-02-27

https://www.colorline.no/sandefjord-stromstad/taxfree-tilbud

https://www.fhi.no/nettpub/alkoholinorge/konsekvenser-av-alkoholbruk/promillekjoring-i-veitrafikken-i-norge/