Bia kaa khat nih vanni kuai

Salai Lian Biak Hu

Bia kaa khat nih vanni kuai ti cu bia ṭha kaa khat chimmi nih thluachuah vanni tampi a kuaih anti duhnak a si. Phungthluk, CACC, 2007.

Lai phungthluk CACC nih a khawmhsuat i an ṭialmi ah cun bia ṭha kaa khat nih thluachuah vanni hmuhnak a ṭhatnak lei lak in ṭialmi a si. Sihmanhsehlaw hi capar ah cun a ṭha he a chia he a va sawhkalh mi tu ṭial hnawh chan a si.

Nihin ah cun Laimi zong nih mah le sining tawk in ca ṭial cio a si cang. Thawngpang ca, Journal, makazin tibantuk chuah cio a si. Online ca ṭial ko a fawi i a tambik zong a si men lai. Cu tikah kan Laica le holh zong rel awk ṭha le ṭha lo, ngaih awk ṭha le ṭha lo ti in a lang thluahmah ve. Caṭial thiam deuh le cafang, holh rum deuh a ngeimi hna caṭial le holh cu rel le ngaih a nuam deuh suaumau. Sinain cheukhat sin ah cun ṭial duhmi le ṭialmi, chim duhmi le chimmi sullam aa dangmi tete zong an um. Cubantuk ṭhiamṭhiam in caṭial a thimmi hna nih cun a palh bantuk in ṭial hramhram a hmangmi zong an rak um ve. Sihmanhsehlaw atu lio Lai caṭial relmi ah cun cubantuk bal cu hmuh a har ngai, tam u cu ṭial palh bia tu an rak si deuh. Atang lei langhter mi pathum hi zohchun hmanh hna u sih.

An i chon kho cang

Hi ca hi Kawl ralkap le Kachin Independence Army (KIA) 2015 March thla ah an i ton i bia an i ruahnak kong ṭialmi a si. A ruang cu 2014 November thla ah Kawl ralkap nih KIA ralbawi tinṭan tuahnak ah bom a puah hnawh hna. Phukhat le phukhat biaruah kho loin an i tuah. Cu hnu ah a voi khatnak an i ton le biaruah khawh ṭhannak an ngeihmi kong ṭial mi a si.

Hi ka zawn ‘chon’ timi biafang hmanmi hi a tik le a caan, a hmaka zawnte a si ti khawh a si. Zeicaah tiah ‘chon’ timi biafang nih a ngeihmi cu ‘kham’ timi a si. Biana ah vam an chon, hau an chon tibantuk zawn ah hmanmi biafang a si. Cubantuk cu hmuh khawhmi tongh khawhmi thilri kong an si. Hmuh khawh lo tongh khawh lomi kong zongah hman khawh a si ṭhiamṭhiam. An ngeihmi sullam zong aa khat.

Kawl ralkap le KIA an i tonnak kong ah ‘chon’ timi biafang hmannak zawn cu aa dawh ngaingai. Kawl ralkap nih KIA a kah tikah KIA le tlangcungmi tampi cu an thin a phawh bak in a phawh hna. An kut an tum i an haacang an hun rial cuahmah. Khat lei kam ah kahdaihnak kong an kalpi cuahmah tikah KIA le Kawl ralkap cu ton an i harh ngai cang. Sihmanhsehlaw timhtuahnak ṭhaṭha an ngeih dih hnu, a za cang an ti hnu ah i tong hna sehlaw cu tonnak cu media lei in ‘chon’ timi biafang hun hman cu aa dawh tuk hringhran. Sinain ‘an i chon kho cang’ timi ca a dih tiang rel tikah cubantuk kong bal hmuh awk in a um lo. Cu tikah hi ca cu cafang fonh kong tu a si ti khawh a si. An i chawn kho cang tiah ‘aw’ cafang hmannak zawn ah chon tiah ‘o’ cafang hmanmi tu a si deuh.

CNF zawng cu...

‘CNF (Chin National Front) zawng cu’ timi a chuahnak a hram cu Kawl cozah nih hriamtlai phu hna he kahdaihnak sermi in a rami a si. Hriamtlai phu hna nih Kawl cozah sin in kahdaihnak kan ser hna lai timi bia cu i tlaih in biaruahnak cu tuah cio a si. Cubantuk in CNF zong nih 2012 kum thawk lei ah kahdaihnak cu a tuah ve. Cu kong cu biaruahnak le thawngpang kip ah chimrel le ṭial cio a si.

CNF a ṭanhmi hna nih ‘CNF zawng cu…’ tiah an ṭial tikah theihthiam le ruah thiam ngai khawh a si. Sihmanhsehlaw CNF a rem lo le a hua mi hna nih an ṭial tikah cun lung a hring. Zeicaah tiah zawng timi biafang nih sullam dang a ngeih ter. Cucu CNF cu saram zawng an si timi sullam a si. Zawng na kan ti tiah biachalh ah le chim duhmi cu ‘zong’ ka ti duhnak a si tiah i phetchem khawh a si. Zei cu kha ti lo ah le CNF tham cu zawng pei an si ko cu ti khawh a si fawn.

Cubantuk chuankhan bia cu bianeng ti zong ti khawh a si. Zeicaah tiah zawng timi chuankhan bia nih cun ṭhatlonak lei hoih in hmanmi a si caah a si. Lo eitu, cintlak hrawktu, a herh lo ah aa sawh kalh ngai mi, hnahnok mi, luakchuak mi cubantuk ṭhatlonak pawl cu zawng timi hmang in bianek hun thlaih khi a si. Cu tikah CNF cu ṭhatnak a chuah pitu siloin ṭhatlonak a chuah pitu, thil hrawktu, mi hnahnok tiah bianek thlaih he aa khat.

Kan i tawng ṭhan hna lai

Chuahsemnak khua caan saupi chuahtak hnu ah a rak kir ṭhanmi pakhat nih a hawi le sin ah Facebook in ‘Kan i tawng ṭhan hna lai’ tiah thawng a thanh mi hna ca a si. Cuti ‘kan i tawng ṭhan hna lai’ tiah a ṭial cangka ‘Ziah cucu thi zong chuah dih dawh pei nan si cu, ṭih nung in’ tiah capo zong in ka hei ṭial ve. Cun pakhat nih hitin a rak ṭial ve. Chin Youth Organization of North America (CYONA) puai tuahnak in kan tlun tlawmpal ah ka hawi nu nih ngaihnak ca hitin a rak tial a ti. ‘Kan ngai manh tuk, hmaikum CYO puai ah ka i tawng ṭhan te lai’ tiah a ti. Cuti ca a rel ka cu lau pah, thintur pah in um sehlaw a dawh. Ngaknu pakhat nih tlangval pakhat sin cu ti ngaihnak ca hei ṭial cu thling zong a za pah.

Hi ka zawn ah ‘tawng’ timi cafang hi mirang nih ‘slang’ an timi bantuk a si. Nihin mino tlangval nih kan i tawng lai cu tiah mi pakhat thinhung ngai in a ti ahcun cucu kut tum he kan i ṭhua lai, pasal, tinak a si ko. Ṭhuat, velh timi ai ah tawng timi biafang kha a hman bia a si. Cucu hrilhfiah hau loin lung fian colhmi biafang pakhat a si.

‘Tawng u sih, kan tawng lai lo ma?’ tiah hawikom kar zongah sawmnak le biahalnak a um tawn. Cubantuk ah cun sullam dang a ngei ve ṭhan hoi. Cucu ‘zuu ding u sih, zuu kan ding lai lo ma?’ tinak a si ko. Cu zong cu a dingmi sin cio ah cun hrilhfiah hau loin fian khawh mi bia a si ve ko.

Cun ngaknu tlangval, nu le pa karlak ah ‘tawng’ timi bia hman a si ahcun sullam dang a ngei ve. Cucu nu le pa ihṭi timi sullam a si. Cubantuk in sullam dang a ngeimi tete zong an um hna.

A cunglei bianabia langhter mi hna hi online ah ca a ṭialmi hna sin in lakmi an si. Cun caṭialtu hna hi mitam u nih upatmi le bochanmi an si fawn hna. Cubantuk in atu lio kan Chin mi sin lawng hlah Kawlram pumpi huap in rian a ṭuan cuahmah mi kan pale le upa hna sin zong in cubantuk ca ṭialmi tete hmuh khawh an si tawn.

Biana ah Pu Lian Uk nih cun nihin i kan hman ngai cang mi ‘vawlei’ timi cafang cu ‘vulei’ tial a ṭial ṭheo tawn. Hlan ah cun ‘vulei’ tiah an rak ṭial tawn ko nain nihin ah cun ‘vawlei’ tiah ṭial a si deuh cang. Cubantuk in kan Laica zong aa thlengmi tete an um ve tikah nihin Laica in ṭialmi ca tampi a rel ve lomi caah cun cafang fonh le komh aa dang lengluang kho mi a si. Cucaah Dr. Lian Hmung Sakhong nih cun kum 2012 January lio ah Laica ṭial cawn aa timhnak kong Forum pakhat ah a rak ṭial bal.

Nihin ah kan ram pi cu Democracy kan hmu ve cang i party zong an dirh cio cang. Ca in siseh bia in siseh mi soilemnak tuah cio a si cang. Laica zong thiam deuh a hau cang lai. Zeicatiah Laimi si i Laica zong a thiam ve lomi cu a mi hna caah dawnkhantu pakhat a si te lai. Laica in ka ṭial ve ko ṭung an ti zongah atu lio kalpi cuahmah mi a dawi kho lo caah cun chuahsualnak tete zong a chuak kho mi a si. Politician ca hrim ah cun rap pakhat bantuk ah a cang kho.

Cubantuk in Biaknak lei siseh, media lei siseh, ramkong siseh zapi caah rian a ṭuanmi hna nih cun nihin kalpi cuahmah mi Laica sin ah an kal khawh ve a biapi ngai. Cafang fonh kong tham ah cun a poi lo, ka ṭial duhnak an theihthiam ah a za ko ti awk a ṭha ti lo. Mitampi cu an uar mi hna an ca an rel hna i an caṭial ning zong an i cawn chih. A palh ahcun a palh ning in an rak i cawn ve ko lai. Cucaah Laica cawng ve hna u sih. Cuti lo ahcun kan cafang, bia kaa khat nih ṭhatnak a chuahpi bantuk in ṭhatlonak zong a chuahpi sual hnga.

Note: Agape Magazine (February, 2016 Frankfurt, Germany) ah rak ṭialmi a si.